Trias Politica

We gebruiken in Nederland het meest ontwikkelde systeem voor democratie, de trias politica (informele info). Die verdeelt de macht over een drietal partijen die elkaar in sommige gevallen kunnen overrulen. Op die manier ontstaat een gezonde balans in de macht.

• Politiek is het meest zichtbare deel als het gaat om veranderingen, want hier worden wetten gemaakt. In die zin zijn ze almachtig.

  Behalve natuurlijk dat strijdigheden tussen wetten problemen geven, en strijdigheden met internationale verdragen zijn sowieso ongeldig, en bij invoering van een nieuw internationaal verdrag worden vaak de landelijke wetten bijgesteld.

• Overheid is het uitvoerende orgaan. Heel zichtbaar als je te hard over de snelweg knettert, als je belastingen betaalt of toeslagen ontvangt. Ze leggen de wet op aan de burger en zijn in die zin almachtig.

  Behalve dat ze een aantal beginselen moeten volgen. Ze moeten zorgvuldig alle belangen afwegen, consequent handelen, en elk geval apart en zonder vooringenomenheid beoordelen. Zonder dat een wet ze ergens toe beweegt mogen ze niet eens handelen. Er is (onder andere) het bestuursrecht dat precies bepaalt hoe en wanneer een overheid moet beslissen, en ook hoe belanghebbenden daar met bezwaar, beroep en klachtenprocedures tegenin kunnen gaan; van willekeur is dus amper sprake.

• Rechtspraak is het mechanisme waarmee een besluit van de overheid aangevochten kan worden nadat bezwaar niets opleverde. Rechters fluiten de overheid terug maar worden zelf hooguit door hogere rechters teruggefloten; er gaat dus niets boven de rechters, en daarmee zijn ze almachtig.

  Behalve dat ze niet zelf uitzoeken waarover ze beslissen, en ook hun eigen mening niet mogen laten meewegen; ze moeten onpartijdig zijn. De wet bepaalt wat ze beslissen mogen. De wet moet weliswaar uitgelegd worden voor elk specifiek geval, maar daarbij is leidend welke bestaande uitspraken (jurisprudentie) er zijn gedaan en of dat hier en nu ook van toepassing is. Dus ook hier liever consequent handelen dan creatief. Verder geeft de rechtspraak de overheid een ruime marge van vertrouwen om correct te hebben gehandeld (wie zou dat anders toevertrouwd kunnen worden in een rechtsstaat) dus als je iets aan de overheid wilt opleggen zul je met stevige bewijzen moeten komen. Maar als een wet wordt overtreden is dat zeker doenlijk, zeker als je stukken kunt aanleveren, bijvoorbeeld van andere delen van diezelfde overheid zelf. Ze mag als geheel ook niet inconsequent zijn namelijk, anders zou elke ambtenaar of elke afdeling te vrijblijvend kunnen besluiten.

Alle drie zijn dit machtige instanties, maar niemand staat absoluut boven de ander. Het gaat om de balans en dat bewaken ze allemaal (met soms een kleine uitzondering voor een populistische oproerkraaier die daarmee de stemmen van simpele zielen probeert te winnen). In andere landen bestaat deze waardevolle balans soms niet of is deze controle over de Staat monddood gemaakt (informele info).

Burgers wenden zich vaak tot de politiek, maar de onderlinge verschillen in standpunten maken het zelden mogelijk om precies datgene te regelen wat je zou willen. Dat is ook redelijk in een land met zoveel menging van cultuur. (Extremisten klagen daar dus vaak over; ze houden meer van een simplistisch land waarin ze bepaalde standpunten erdoor kunnen drukken, maar dus wel ten koste van onze culturele rijkdom.)

Burgers kunnen ook verhaal halen bij de rechter, als wetten worden overtreden. Soms wordt daarbij een nieuwe verbinding gelegd, waaruit dan vrij heftige veranderingen kunnen volgen. Denk aan de Urgenda-zaak tegen de Staat, of de Milieudefensie-zaak tegen Shell. Rechters volgen wetgeving, en die is op veel plekken aangepast aan de klimaatnoodzaak. Dat betekent ook dat een rechtszaak helemaal geen raar pad is om klimaatdoelen te realiseren. Niet als het om overtredingen gaat tenminste; wel als het gaat om een bepaalde invulling van de regels te krijgen, want dat is echt de taak van de politiek.