Verdrag van Aarhus

Een belangrijk verdrag in klimaatzaken is het Verdrag van Aarhus. Dit wil burgers en groepen van burgers beschermen, met name hun recht op een milieu dat ondersteuning biedt aan gezondheid en welzijn van alle personen in huidige en toekomstige generaties. Dat is nogal een mond vol.

De rechten die Aarhus biedt zijn deels afhankelijk van ingesloten voorwaarden uit nationale wetgeving, maar altijd met minimale performance die door Aarhus wordt bepaald.

• Recht op informatie is in Nederland best goed geregeld met de WOO;
• Recht op inspraak is lang niet altijd goed geregeld, dus vraag om toepassing van artikelen 6, 7 en 8 waar dat nuttig lijkt;
• Toegang tot de rechter is geregeld in artikel 9, vooral als bovenstaande zaken mislopen; maar let op dat ook het nalaten te besluiten hier onder valt.

Er zijn dingen die niet voor de rechter mogen worden gebracht; heel spannend is het als regels in het Bestuursrecht zoiets verbieden maar die regels vervolgens niet met Aarhus combineren; dan hebben de Nederlandse beperkingen in principe pech, want Aarhus is een internationaal verdrag.

Aarhus is erg handig om een zaak voor de rechter te mogen brengen. De inhoud kan dan onder Aarhus vallen of onder een andere combinatie van wetenschap en verdrag.

Aarhus werkt niet direct door in het Nederlands recht, omdat het niet eenduidig genoeg is. Het deel van recht op informatie en bijbehorende toegang tot de rechter is opgenomen in Informatie-Richtlijn 2003/4/EG en MER-Richtlijn 2011/92/EU die wel direct werken. Ook is het ingebouwd in onze wetgeving via de Algemene Wet Bestuursrecht, Wet Open Overheid en Wet Milieubeheer.

Teksten. De autoritaire tekst is met een typemachine opgemaakt. Dat leest lastig, vermoedelijk vind je een opgemaakte webpagina prettiger werken; dat is niet autoritair maar werkt een stuk handiger.

Ook de EU heeft Aarhus ondertekend voor het intracommunautaire deel; eerst hebben ze een te beperkende versie gemaakt, tegenwoordig is er een iets bruikbaarder versie in een onbruikbare opmaak maar vooral wel met, wat ik noem, een "XR clausule" die voldoende mensen uit meerdere landen toegang tot de rechter biedt.

Arrest van de European Court of Justice. In ECLI:EU:C:2021:7 besloot de hoogste rechtbank van Europa, belast met consistente rechtspraak, dat (1) het voor artikel 9 §2, toegang tot de rechter voor belanghebbenden, niet noodzakelijk is om deelgenomen te hebben aan een openbare inspraakprocedure; (2) het voor artikel 9 §3, toegang tot de rechter voor het algemene publiek, ...TODO...

Olijke fratsen. Met Aarhus en een beetje redenatie kun je dingen overtroeven die in ons bestuursrecht of andere wetten verankerd liggen. Als je zulke fratsen zaait zul je verwondering oogsten, en misschien goed moeten uitleggen hoe het zit. Toch goed om te weten dat het volgende allemaal haalbaar lijkt:

• Je hoeft geen stichting of KvK-registratie te hebben; je moet wel heldere belangen hebben die worden tegengegaan door de weigering; zo steken we het ook in bij SR Litigation;
• Je kunt het publieke belang opvoeren doordat Aarhus hele generaties afdekt, inclusief toekomstige die niet voor zichzelf kunnen opkomen, en doordat het gaat over het leefklimaat dat nu eenmaal allen in gelijke mate treft;
• Je kunt om wetten heen werken die een beslissing, besluit of nalatigheid uitsluiten van toetsing door de rechter (die verrast ze kennelijk nogal);
• Je kunt goedkope rechtszaken via de bestuursrechter draaien — kosten maar €184, geen advocaat nodig maar wel zorgvuldig lezen en logica construeren.

Aarhus voor aardopwarming. Als je zorgen hebt over aardopwarming, dan gaat dat vast niet om de graadmeters maar om de impact op ons leefklimaat, en dat wat de natuur te verstouwen krijgt. Voor dat laatste geeft Aarhus geen extra rechten, maar de match voor mensen is perfect. Aarhus draait om het recht op een leefklimaat dat ondersteuning biedt voor gezondheid en welzijn voor alle mensen in huidige en toekomstige generaties. Dat aardopwarming die bedreigt is uitstekend door de wetenschap (en nieuwsbulletins!) gedocumenteerd. Ofwel, als je belang is om de aardopwarming wilt beperken vanwege dit voor mensen ongezonde leefklimaat dan is Aarhus prima toepasbaar.

Twee soorten publiek. Let op dat Aarhus andere definities heeft voor "the public" en "the public concerned". In beide gevallen tellen groepen van mensen mee, wat Aarhus tot een instrument voor individuen maakt. Aan "the public" worden geen eisen gesteld terwijl "the public concerned" onder invloed van een besluit moeten staan of er een belang in moet stellen. Bij die laatste categorie zitten tenminste wettelijk correct gevormde NGO's op klimaatgebied, maar niet uitsluitend. De termen worden met deze verschillende betekenissen gebruikt in de verschillende artikelen van Aarhus, iets om goed op te letten.

Belanghebbende in een oogwenk. De lastigste van de F-OPERA eisen om als belanghebbende te worden aangemerkt vallen in duigen als je Aarhus toepast, zeker als dat is vanwege klimaatopwarming.

• Feitelijk belang is bewezen, de IPCC noemde klimaatopwarming unequivocal.
• Objectief bepaalbaar is het ook, dat doen weerkundigen en klimatologen nu voortdurend.
• Persoonlijk hoeft je belang niet te zijn; je deelt het leefklimaat met alle anderen, dus je belang kan niet onderscheidbaar zijn van dat van willekeurige anderen; persoonlijk belang eisen zou een overtreding van Aarhus zijn, en dat mag een nationale wet niet uithalen met een verdrag.
• Eigen hoeft je belang niet te zijn; tenminste als toekomstige generaties met het probleem te kampen krijgen dan moet daar nu iemand voor op kunnen staan, stelt Aarhus; eigen belang eisen zou een overtreding van Aarhus zijn, en dat mag een nationale wet niet uithalen met een verdrag.
• Rechtstreeks betrokken bij een besproken besluit is een redelijke eis, ook onder Aarhus; je kunt dus alleen klagen over besluiten met een impact op klimaatopwarming of anderszins op dat leefklimaat.
• Actueel hoeft je belang niet te zijn; tenminste als toekomstige generaties in de problemen komen door besluiten die nu worden genomen dan wil Aarhus daartegen beschermen; actueel belang eisen zou een overtreding van Aarhus zijn, en dat mag een nationale wet niet uithalen met een verdrag.

Dit soort logica wordt in het bestuursrecht creatief gevonden, en niet elke rechter wordt daar vrolijk van. Maar het sentiment in rechtbanken is toch wel om het klimaat aan te pakken waar mogelijk, en deze aanpak is daarin erg handig, want het maakt klimaatopwarming tot zo ongeveer ieders belang. Daardoor zijn klimaatzaken extreem toegankelijk geworden, en dat is maatschappelijk zeer wenselijk omdat de politiek veel te weinig doet, en ze bouwt luchtkastelen door te rekenen op onrealistische technieken zoals Carbon Capture and Storage.

Beroep ondanks uitsluiting. In Awb 8:3 t/m 8:5 wordt beroep op vanalles uitgesloten, vaak om praktische redenen. Het is de vraag of het redelijk is daar tegenin te gaan, maar in principe kun je Aarhus gebruiken om aan te geven dat beroep wél toegelaten is.

Beroep zonder bezwaar. Aarhus staat de Nederlandse wet toe om voorafgaand aan beroep eerst voorafgaande fasen uit te putten. Inderdaad eist Awb 6:13 dat. Als dit niet mogelijk is, bijvoorbeeld omdat een besluit niet voor bezwaar is opengesteld, dan moet je overtuigen dat je die mogelijkheid hebt "uitgeput", dus proberen of een tekst aanleveren die dat bezwaar uitsluit. Maar het is een nationale wet niet toegestaan om beroep volgens Aarhus te ondermijnen; je kunt onder Aarhus dus in een situatie belanden waar je geen bezwaar mag maken maar wel beroep kunt aantekenen.