Algemene Wet Bestuursrecht

Vaak afgekort tot Awb, is de Algemene Wet Bestuursrecht een algemeen framework waarop andere bestuurswetten aanvullingen of uitzonderingen maken. Het regelt termen als verzoek, aanvraag, belang, besluit, beslissing, beschikking, bezwaar en beroep en legt de procedures en randvoorwaarden vast die deze met elkaar verbindt.

Bij specialistische onderwerpen horen dus specialistische varianten op deze algemene wet. Sommige onderwerpen worden door specialistische beroepsorganen afgehandeld; de bestuursrechter verklaart zich dan onbevoegd.

Ook al is het "enkel" algemeen, de Awb is een complex ding. Een studieboek (zoals "Kern van Bestuursrecht") kan goed helpen het overzicht te krijgen.

Op allerlei punten in de processen van de Awb gelden timeouts, zowel voor de aanvrager als voor de overheid. Zet die einddatums in je agenda, zodat je dan herinnerd wordt aan een handeling. Geef de overheid altijd een paar dagen extra vanwege postbezorging en niet op de Algemene Termijnenwet gevangen te worden. Neem niet zonder meer aan dat de overheid de deadlines haalt, controleer ze en stuur zonodig een vriendelijke herinnering of ingebrekestelling. Een constructieve houding komt goed over als je later dingen aan andere partijen moet voorleggen.

Onderstaand schema geeft ongeveer het besluitvormingsproces weer. Laat het je niet duizelen; zie het liever als iets waar je een dart-pijltje in kunt prikken om te weten waar je nu bent en wat je volgende acties zijn.

Initiatief nemen. Het is mogelijk om een verzoek in te dienen om een besluit te nemen. Dat heeft een aanvraag, en is gedefinieerd in Awb 1:3. Je moet een belang hebben in het gevraagde, daarop worden de F-OPERA criteria toegepast; delen daarvan kunnen voor klimaatzeken wegvallen wegens strijdigheid met het Verdrag van Aarhus. Ten slotte moet je een rechtsgevolg nastreven; iets of iemand moet wint of verliest een recht of een verplichting. Benoem en bespreek die dingen in je aanvraag om verwarring te voorkomen.

Categorieën besluiten. Besluiten die op een individueel geval slaan heten beschikking, en daarover wordt in principe in 8 weken besloten, terwijl een algemener besluit een half jaar mag kosten.

Niet elk besluit kan worden voorgeleid. Met name als het gaat om beleid of een algemeen verbindend voorschrift mag dat niet, zegt Awb 8:3.

• beleid is de interne aangelegenheid van de overheid, het heeft "interne werking'; de invloed buiten de overheid heet "externe werking" of "werkt naar buiten". Het gaar bij beleid om zaken als het wikken en wegen dat de overheid doet kiezen tussen veelvoorkomende tegenspraken. Je mag beleid niet rechtstreeks aanvallen, maar als een besluit onjuist uitvalt door foutief beleid kun je de rechter vragen het te toetsen aan hogere wetgeving, zoals internationaal klimaatrecht. Kortom, je kunt een zaak "uitlokken" door een foutief besluit te doen nemen en daar dan tegen te procederen via bestuursrecht. Grote kans dat klimaatrecht onvoldoende wordt meegewogen, en langs deze weg kun je dat dus proberen voor de rechter te brengen.
• algemeen verbindende voorschriften (AVV) stellen een zelfstandige norm. Daarbij wordt een norm opgevat als "een manier van handelen waarnaar een categorie van personen zich kan of moet richten". Ondersteunende hints zijn het voor herhaling vatbaar zijn van de regel in concrete situaties, zonder verdere normering toe te passen; dat is echter geen leidend argument in de beleving van het bestuursrecht.

Als een besluit geen beschikking, beleid of algemeen verbindindend voorschrift is, dan wordt aangenomen dat het een CBAS is. Die concretiseren een AVV naar plaats, tijd of object zonder nieuwe normen te stellen. Als iets een onlosmakelijk geheel van AVV en CBAS is dan geldt het als AVV (dat heet het "verknooptheidscriterium"). Het strakke onderscheid tussen CBAS en AVV is vaag, maar de RvS zegt er dingen over.

De bestuursrechter behandelt beschikking en CBAS; voor AVV en beleid ga je naar de algemene rechter (of de constitutionele rechter, maar dat kan alleen in een echte democratie waar dit niet politiek vervlochten is zoals dat steeds meer gebeurt met onze eersta kamer die bezet wordt met een bijgeboorte van de provinciale verkiezingen). Dat het onderscheid tussen CBAS en AVV vaag is kan frustratie opwekken, als een zaak onverwacht wordt ingedeeld.